Układ konsumencki – alternatywa dla upadłości konsumenckiej
W polskim systemie prawnym, obok instytucji upadłości konsumenckiej, funkcjonuje również mniej znana, lecz coraz częściej wykorzystywana forma oddłużenia osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej – układ konsumencki. Został on wprowadzony nowelizacją Prawa restrukturyzacyjnego z 2021 r., a obecnie funkcjonuje w oparciu o przepisy Działu VI Prawa restrukturyzacyjnego (Dz.U. z 2024 r. poz. 371, t.j. z późn. zm.).
Podstawa prawna i cel
Układ konsumencki (określany także jako uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne konsumenta) stanowi alternatywę wobec postępowania upadłościowego, umożliwiając dłużnikowi zawarcie porozumienia z wierzycielami co do warunków spłaty zobowiązań, bez konieczności ogłoszenia upadłości.
Zgodnie z art. 220a ust. 1 PrRestr, postępowanie o zawarcie układu konsumenckiego może zostać otwarte na wniosek dłużnika, który jest osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej i posiadającego zdolność restrukturyzacyjną wyłącznie w tym zakresie. Kluczowym warunkiem jest zdolność do wykonania układu – a więc istnienie choćby częściowej zdolności do spłaty zadłużenia.
Przebieg postępowania
Różnice między układem konsumenckim a upadłością konsumencką
| Cecha | Układ konsumencki | Upadłość konsumencka |
|---|---|---|
| Charakter postępowania | Polubowny, układowy | Sądowy, likwidacyjny |
| Udział sądu | Ograniczony do zatwierdzenia | Sąd prowadzi całe postępowanie |
| Efekt dla majątku | Majątek pozostaje u dłużnika | Majątek wchodzi do masy upadłości |
| Wymóg spłaty | Tak, częściowej lub całościowej | Możliwe całkowite umorzenie długów |
| Koszty i czas | Niższe i szybsze | Wyższe i dłuższe |
Układ konsumencki ma charakter oddłużeniowy, ale nie likwidacyjny, co czyni go korzystniejszym rozwiązaniem dla tych dłużników, którzy chcą uniknąć utraty majątku, a jednocześnie są w stanie spłacić zadłużenie przynajmniej w części.
Ograniczenia i praktyczne aspekty
Układ konsumencki nie może być zawarty, jeśli wobec dłużnika otwarte zostało już postępowanie upadłościowe. Dodatkowo, z instytucji tej nie skorzysta osoba, której sytuacja majątkowa całkowicie uniemożliwia jakiekolwiek spłaty – wówczas właściwą drogą pozostaje klasyczna upadłość konsumencka.
W praktyce układ konsumencki jest szczególnie użyteczny dla osób:
- które utraciły płynność finansową, ale posiadają stały dochód;
- które chcą uniknąć sprzedaży mieszkania lub innego składnika majątku;
- które chcą uregulować swoją sytuację w sposób mniej stygmatyzujący niż upadłość.
Podsumowanie
Układ konsumencki, choć wciąż stosunkowo nowy, staje się istotnym narzędziem dla konsumentów zmagających się z problemem nadmiernego zadłużenia. Stanowi formę racjonalnego kompromisu między interesem dłużnika a oczekiwaniami wierzycieli, pozwalając na zachowanie majątku i spłatę zobowiązań w kontrolowany sposób. W kontekście rosnącej liczby niewypłacalnych gospodarstw domowych w Polsce, warto, by instytucja ta była coraz szerzej stosowana i popularyzowana zarówno w praktyce, jak i w debacie publicznej.