Upadłość konsumencka z majątkiem i bez majątku – czym się różnią?
Upadłość konsumencka to ważne narzędzie prawne, dzięki któremu osoby fizyczne mogą wyjść z trudnej sytuacji zadłużenia i odzyskać kontrolę nad swoim życiem finansowym. Zmiany w przepisach wprowadzone po 2020 roku, a także kolejne nowelizacje aż do 2025 r., znacząco uprościły procedurę oraz umożliwiły skorzystanie z niej szerszemu gronu osób.
W artykule przyglądamy się dwóm głównym scenariuszom: upadłości konsumenckiej z majątkiem i bez niego. Omawiamy, jakie są różnice w przebiegu tych postępowań, na czym polegają podobieństwa oraz jakie znaczenie mają konkretne przepisy Prawa upadłościowego. Tekst uwzględnia aktualny stan prawny na 2025 rok.
Podstawa prawna i kluczowe pojęcia
Zagadnienia związane z upadłością osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej regulowane są przede wszystkim przez Prawo upadłościowe (Dz.U. 2025, poz. XXX), w szczególności przez artykuły od 491(1) wzwyż. Wspomagająco stosuje się również przepisy Kodeksu postępowania cywilnego – m.in. w zakresie egzekucji oraz katalogu przedmiotów wyłączonych spod zajęcia (art. 829 K.p.c.).
Niewypłacalność, będąca przesłanką do ogłoszenia upadłości, definiowana jest jako trwała niemożność regulowania wymagalnych zobowiązań przez minimum trzy miesiące (art. 11 Pr.up.). Co istotne – po nowelizacjach nie trzeba już udowadniać, że dłużnik działał bez winy. Wystarczy faktyczne potwierdzenie braku możliwości spłaty.
Pojęcie „majątku dłużnika” obejmuje wszystkie aktywa posiadane w momencie składania wniosku – od nieruchomości, przez pojazdy, po środki finansowe. Część przedmiotów, jak sprzęt codziennego użytku, może podlegać wyłączeniu na mocy art. 829 K.p.c., jednak zasadą pozostaje likwidacja majątku nieobjętego ochroną.
Upadłość konsumencka z majątkiem
W sytuacji, gdy osoba zadłużona dysponuje aktywami, które mogą posłużyć do spłaty wierzycieli, mamy do czynienia z klasyczną formą upadłości z majątkiem. Należą do niej m.in. mieszkania, samochody, wartościowe ruchomości czy lokaty bankowe.
Po ogłoszeniu upadłości syndyk sporządza inwentarz, ocenia wartość poszczególnych składników i przystępuje do ich likwidacji. Środki uzyskane ze sprzedaży trafiają do wierzycieli zgodnie z ustaloną listą wierzytelności. Dłużnik musi wykazać pełną współpracę – zatajenie majątku może skutkować odrzuceniem wniosku lub cofnięciem postanowienia o upadłości (art. 491(7) Pr.up.).
Po likwidacji majątku, jeżeli nadal istnieje część długu, sąd może ustalić plan spłaty. Czasem – przy istotnym zaspokojeniu roszczeń z masy upadłościowej – plan ten bywa łagodniejszy.
Upadłość konsumencka bez majątku
Osoby nieposiadające żadnego wartościowego majątku (lub posiadające wyłącznie dobra wyłączone z egzekucji) również mogą skorzystać z instytucji upadłości. W takim przypadku procedura przebiega szybciej, ponieważ etap likwidacji praktycznie nie występuje.
Sąd koncentruje się na ocenie bieżącej sytuacji życiowej i finansowej dłużnika. Jeśli nie uzyskuje on żadnych dochodów lub są one zbyt niskie, by zaproponować realistyczny plan spłaty, sąd może całkowicie umorzyć zobowiązania – z uwagi na tzw. przesłanki humanitarne (art. 491(15) Pr.up.).
Upadłość bez majątku dotyczy najczęściej osób w trudnym położeniu życiowym – przewlekle chorych, niepełnosprawnych, bezrobotnych czy długotrwale wykluczonych społecznie.
| Aspekt | Z majątkiem | Bez majątku |
|---|---|---|
| Likwidacja majątku | Tak – obowiązkowa | Nie – brak składników do sprzedaży |
| Czas trwania | Może być dłuższy (sprzedaż majątku), ale plan spłaty bywa krótszy | Często szybsze orzeczenie, ale dłuższy plan spłaty lub całkowite umorzenie |
| Zakres spłaty | Część długu spłacana z majątku | Wierzyciele rzadko uzyskują spłatę |
| Ryzyko proceduralne | Wymagana rzetelność w ujawnianiu majątku | Konieczność wykazania, że brak majątku nie wynika z ukrywania składników |
| Społeczna ocena | Czasem postrzegana jako bardziej „odpowiedzialna” | Traktowana jako rozwiązanie ostateczne |
Podobieństwa między obiema formami
- W obu przypadkach celem jest oddłużenie i umożliwienie nowego początku.
- Wniosek składa się do sądu rejonowego wraz z listą wierzycieli i uzasadnieniem niewypłacalności.
- Może zostać ustalony maksymalnie na 7 lat, z możliwością całkowitego umorzenia długu.
- Ogłoszenie upadłości zawsze skutkuje negatywnym wpisem do rejestrów.
- Obie procedury odbywają się pod kontrolą sądu i syndyka.
Kiedy sąd może umorzyć cały dług?
Co z długami zagranicznymi?
Na podstawie unijnego rozporządzenia 2015/848, ogłoszenie upadłości konsumenckiej w Polsce wywołuje skutki także w innych państwach członkowskich UE – o ile centrum podstawowych interesów dłużnika znajduje się w Polsce. To szczególnie istotne dla osób, które posiadają zobowiązania m.in. w Niemczech, Włoszech czy krajach skandynawskich. Przepisy te obowiązują również w kontekście postępowań toczących się w okresie przejściowym po brexicie, o ile mają zastosowanie.